Çfarë shkoi keq?
Ekonomia e Evropës ndihej e nënvlerësuar dhe nën rrethim. Sektori i saj i teknologjisë së përparuar kishte mbetur prapa, ndërsa fuqitë prodhuese të SHBA-së dhe Azisë po rriteshin. Për bizneset, edhe zhvendosja e gjërave më të thjeshta brenda Evropës dukej se përfshinte mundime burokratike.
“A është tepër optimiste të shpallësh një vendim për të eliminuar të gjithë kufijtë brenda Evropës dhe për ta zbatuar atë? Ata që nuk kanë asgjë për të propozuar harrohen shpejt ose përçmohen. Ata që nuk kanë mjetet për të përmbushur ambiciet e tyre, detyrohen shpejt të ndjekin nga pas”, pyeti një nga udhëheqësit e Evropës.
Politikani ishte Jacques Delors, viti 1985. Nga Komisioni i tij Europian doli një vizion: tregu i vetëm, ekonomia ndërkufitare më e madhe e integruar në botë që arriti të përfshinte 450 milionë konsumatorë.
Megjithatë, 40 vjet më vonë, ky projekt nuk ka arritur të përmbushë ambiciet e Delors, Margaret Thatcher dhe brezit që mbështeti ndryshimin. Ndërsa shumë barriera të brendshme për mallrat u hoqën deri në vitin 1992, ato mbeten, me sa duket të palëvizshme, brenda BE-së për shërbimet, kapitalin dhe një pjesë të punës. Siç paralajmëroi Delors, ekonomia e Evropës po “mbetet prapa”.
Pengesat në tregtinë brenda BE-së janë ekuivalente me një tarifë prej 100% për shërbimet dhe një tarifë prej 65% për mallrat, sipas Bankës Qendrore Evropiane. Ngatërresa e rregullave proteksioniste është e tillë që edhe prodhimi i bukës pengohet: në rreth 25 vjet vetëm një bukëpjekës francez është njohur nga Gjermania si një meister i lejuar për të drejtuar një furrë buke. Projekti i madh i tregut të vetëm ende ekziston si një totem politik për BE-në. Por energjia dhe vrulli i tij kanë ngecur shumë kohë më parë. Një nga projektet më të suksesshme liberalizuese në botë, të fundit të shekullit të 20-të ka dështuar duke e lënë ekonominë e Evropës si historia e rënies shekullore në shekullin e 21-të.
-Idioti për Brukselin modern: kush e vrau ëndrrën e tregut të vetëm?
“Ne jemi duke u mbështetur në një rezervë të madhe rritjeje në një kohë kur ajo është e nevojshme për tranzicionin e gjelbër, dixhitalizimin, mbrojtjen dhe një popullsi në plakje. Mbetet shumë për të bërë. Ne kemi qenë qartësisht shumë të ngadaltë”, tha Pascal Lamy, një ish-komisioner i tregtisë së BE-së dhe shef i stafit të Delors.
Paralajmërimet po bëhen gjithnjë e më të forta. Christine Lagarde, presidentja e BQE-së, muajin e kaluar iu lut udhëheqësve të Evropës që të korrigjojnë vitet e mosveprimit dhe të riorganizojnë një ekonomi të orientuar drejt një bote që po zhduket gradualisht.
Paraardhësi i saj, Mario Draghi, vitin e kaluar u përpoq ta nxiste BE-në në veprim me një raport djegës mbi fragmentimin në Evropë që po kishte një “efekt të madh në konkurrueshmërinë tonë”. Kompanitë me rritje të lartë u shtynë jashtë vendit, mundësitë e investimit u zvogëluan dhe zhvillimi i tregjeve të kapitalit të Evropës u pengua.
Udhëheqësit e Evropës janë zotuar me të drejtë të nisin reforma për të adresuar hendekun e produktivitetit që është hapur me SHBA-në. Komisioni i Presidentes Ursula von der Leyen publikoi një strategji për tregun e vetëm këtë verë dhe ka premtuar një “hartë rrugore” deri në fund të vitit për të rigjallëruar projektin.
Megjithatë, edhe ajo hartë rrugore është e bllokuar në luftëra për territor brenda Komisionit dhe midis kryeqyteteve kombëtare, thonë zyrtarët e përfshirë në proces në Bruksel, të bllokuar nga të njëjtat interesa kombëtare, vija të kuqe politike dhe mungesë energjie që kanë penguar përparimin e konsiderueshëm për dekada. Një zyrtar i lartë paralajmëroi për “paralizë nga analiza”.
Interesat e fshehta, euroskepticizmi në rritje dhe kriza të tjera që kanë tërhequr vëmendjen e politikëbërësve kanë penguar liberalizimin e mëtejshëm në të kaluarën dhe ka të ngjarë ta bëjnë këtë edhe në të ardhmen. Ndërkohë, rregullat e reja kombëtare për produktet dhe shërbimet kanë zhbërë disa nga përparimet e mëparshme. Zbatimi qendror i rregullave të përbashkëta është zbehur.
Mbi të gjitha, BE-ja është përpjekur të krijojë të njëjtën ndjenjë qëllimi që shënoi fillimin e tregut të vetëm në mesin e viteve 1980, i cili i detyrohej shumë Delors, i cili mori detyrën si president i Komisionit në fillim të vitit 1985. Shtetet anëtare ishin të etura të ringjallnin ekonomitë e tyre sklerotike, dhe francezi e kuptoi se mënyra më konsensuale për të rinisur projektin evropian ishte duke hequr barrierat e brendshme ndaj tregtisë.
Progresi ishte i shpejtë. Gjashtë muaj pasi mori detyrën, Delors hartoi një plan veprimi të detajuar nga komisioneri britanik Arthur Cockfield dhe mori miratimin nga kryeqytetet kombëtare, pavarësisht kundërshtimeve britanike ndaj zgjerimit të votimit me shumicë si një mënyrë për të përmirësuar ligjvënien.
Në realitet, tregu i vetëm zbatohej vetëm për mallrat, kur shërbimet edhe atëherë, dhe akoma më shumë tani, përbënin një pjesë më të madhe të ekonomisë. Liberalizimi dhe integrimi i tregjeve të telekomunikacionit dhe energjisë u panë si cënim i sovranitetit kombëtar dhe për këtë arsye u shtynë për një datë të mëvonshme, e cila rezultoi e ngadaltë për t’u realizuar.
Çfarë shkoi keq? Lamy fajëson kolegun e tij komisioner Frits Bolkestein, një holandez i pavendosur, për pengimin e kauzës së integrimit me një përpjekje të gabuar politikisht për të liberalizuar shërbimet. Drafti fillestar i direktivës së Bolkestein do t’u kishte lejuar kompanive të ofronin shërbime në një shtet tjetër anëtar sipas rregullave të shtetit të tyre të origjinës. Kjo shkaktoi një reagim të ashpër në disa vende, ku kritikët ngjallën fantazmën e “hidraulikut polak” emigrant që ulte pagat e vendasve. Një version shumë i zbutur u miratua në vitin 2006. Pak përparim është bërë që atëherë.
Mario Monti, i cili shërbeu si komisioner i tregut të brendshëm nga viti 1995 deri në vitin 1999, tha se vrulli pas projektit ishte zhdukur për shkak të rritjes së “nacionalizmit ekonomik” në shtetet anëtare dhe humbjes së besimit në tregje, veçanërisht pas krizës financiare. Monti tha gjithashtu se mbështetja dërrmuese që ekzistonte në fillim nga komuniteti i biznesit u zbeh pak, ndërsa kompanitë u bënë më globale në perspektivën e tyre dhe ndërsa vëmendja e tyre u kthye në vend të kësaj te bashkimi monetar. Ekonomisti italian shkroi një raport në vitin 2010 për komisionin mbi mënyrën e rigjallërimit të tregut të vetëm. Por ai tha se reagimi ndaj raporteve të tij dhe atyre pasuese përbënte një “trekëndësh hipokrizie”.
Bizneset dhe qeveritë kombëtare thonë se BE-ja duhet të zgjohet, duke nënkuptuar se Brukseli është fajtor. Brukseli, tha Monti, më pas ndihet i frikësuar nga loja e fajësimit dhe bëhet “edhe më i turpshëm” për të zbatuar rregullat e tregut. Ndërkohë, bizneset që mbështesin kolektivisht idenë e një integrimi më të madh të tregut në të njëjtën kohë lobojnë qeveritë e tyre përkatëse për t’i mbrojtur nga erërat e tregut të hapur. Lëvizjet e fundit nga Gjermania dhe Italia për të penguar konsolidimin e sektorit bankar ishin shembuj të mirë, tha Monti.
Si ekonomia më e madhe e BE-së dhe anëtarja më e fuqishme, Gjermania mban përgjegjësi të veçantë për këtë stanjacion.
“Gjermanisë historikisht i ka munguar një avantazh krahasues në shërbime dhe i ka rezistuar integrimit nga frika e konkurrencës nga vendet më të forta në këtë fushë. Në planin afatgjatë, edhe Gjermania do të përfitonte nga tregjet më të thella të kapitalit dhe shërbimeve, por në planin afatshkurtër, integrimi do të thotë më shumë konkurrencë dhe përçarje”, tha Sander Tordoir, kryeekonomist në Qendrën për Reformën Evropiane.
Momenti i lëkundur pas tregut të brendshëm po shfaqet dukshëm në të dhënat ekonomike. PBB-ja për frymë mbetet vetëm 72 përqind e niveleve të SHBA-së, sipas FMN-së. Nuk ka mungesë provash për përfitimet ekonomike të një integrimi më të madh.
Hulumtimi i FMN-së i publikuar muajin e kaluar tregon se qendrat e mëdha ekonomike në të gjithë kontinentin nuk po arrijnë potencialin e tyre për shkak të barrierave tregtare. Zvogëlimi i këtyre pengesave, së bashku me reformat e brendshme që heqin rregullat e tregut të punës dhe taksave që nuk janë miqësore ndaj rritjes dhe që rrisin aftësitë, mund të rrisin prodhimin e BE-së për punëtor me mbi 20 përqind, vlerëson ai.
Kostot e migrimit midis vendeve të BE-së për punëtorët janë rreth tetë herë më të larta se ato midis shteteve të SHBA-së, thotë Fondi, duke reflektuar faktorë që përfshijnë vështirësitë në zhvendosjen e pensioneve përtej kufijve dhe në përmbushjen e kërkesave të licencimit profesional.
Matthias Bauer, drejtor në Qendrën Evropiane për Ekonomi Politike Ndërkombëtare, një organizatë kërkimore, tha se BE-së ende i mungonin rregullat e përbashkëta për të lidhur siç duhet tregun e vetëm.
“BE-ja mund t’i kishte përkeqësuar gjërat duke shtuar shtresa të reja të rregulloreve të BE-së, përveç regjimeve kombëtare shumë të ndërlikuara dhe në rritje që rregullojnë gjithçka, nga mbrojtja e konsumatorit te ligji i punës e deri te taksimi”, tha ai.
Udhëheqësit e biznesit zemërohen për mbingarkesën rregullatore në disa sektorë. “Gjithmonë ka qëllime të mira me zhvillimin rregullator. Por përfundimisht është si një gardh, rritet e rritet, derisa e vetmja gjë që mbetet për të bërë është ta presësh”, tha Jesper Brodin, ish-drejtor ekzekutiv i Ingka-s, e cila drejton shumicën e dyqaneve të Ikea-s.
Bumi i investimeve në teknologji që është duke u zhvilluar aktualisht në SHBA po i lë në hije çdo gjë që po ndërmerret në Evropë. Investimet nga të ashtuquajturit Shtatë gjigantët e teknologjisë Magnificent në SHBA përbëjnë më shumë se gjysmën e të gjithë shpenzimeve totale të BE-së për Kërkim dhe Zhvillim, sipas një analize nga McKinsey.
Ka arsye të shumta për këtë, por njëra prej tyre është mungesa e kapitalit të mjaftueshëm sipërmarrës që kompanitë e reja të teknologjisë së lartë të zgjerohen në Evropë, si dhe përhapja e vazhdueshme e barrierave që e bëjnë më të lehtë rritjen përtej Atlantikut.
“Kemi kaq shumë potencial, por duhet ta shfrytëzojmë vërtet. Megjithatë, kjo kërkon një ndjenjë të përbashkët urgjence dhe angazhim të të gjithëve”, tha von der Leyen këtë muaj.
Por qeveritë kombëtare thonë se ndjenja e urgjencës ose rrezikut ekonomik të nevojshëm për të detyruar kompromise ende mungon, me politikëbërësit që në vend të kësaj pranojnë ndryshime të vogla në rregulloret e BE-së në emër të thjeshtimit.
“Duket se çdo takim, çdo fjalim, çdo intervistë përfundon me ne duke thënë: ‘Dhe sigurisht një përparësi kyçe është përmirësimi i konkurrueshmërisë dhe rregullimi i tregut të vetëm’ ose çfarëdo qoftë. Ne pretendojmë se nuk është një mendim i mëvonshëm, por, me të gjitha çështjet e tjera që ndodhin, shpesh është kështu”, tha një ambasador i një shteti anëtar të BE-së.
Një zgjidhje është të vazhdohet në grupe më të vogla të anëtarëve të BE-së, një ide e favorizuar nga Carlos Cuerpo, ministri i ekonomisë i Spanjës. Cuerpo po shtyn përpara një koalicion të të vullnetshmëve për të përshpejtuar integrimin. Kjo do t’i inkurajonte vendet të ecnin përpara nga frika se mos humbisnin diçka.
“Këto qasje nga poshtë lart mund të shërbejnë si katalizator. Është e vështirë të kalosh nga 27 tregje të fragmentuara në një treg të vetëm, por mund të punojmë hap pas hapi dhe shpresojmë se kjo do të ndihmojë”, tha ai.
Një ide më radikale e paraqitur nga akademikët Luis Garicano, Bengt Holmström dhe Nicolas Petit në një punim të ri do të ishte që BE-ja t’i përqendrojë të gjitha përpjekjet e saj në “mandatin e saj thelbësor të integrimit ekonomik” duke përdorur fuqitë e saj të plota ligjore “federale”.
Kjo do të përfshinte ngritjen e çmimeve të tregjeve të hapura duke përdorur rregulloret e BE-së, të cilat nuk lejojnë ndryshime kombëtare, duke eliminuar fuqitë rregullatore kombëtare në fushat e kompetencës “ekskluzive” të BE-së dhe duke krijuar gjykata tregtare të BE-së për të zbatuar njohjen reciproke të standardeve kombëtare.
“BE-ja nuk ka nevojë për një traktat të ri apo fuqi të reja. Ajo vetëm ka nevojë për një fokus të vetëm në një qëllim: prosperitetin ekonomik”, shkruajnë ata./Përshtati “Pamfleti” nga “FinancialTimes”
