Serbia mori 7.7 miliardë dollarë nga Kina…
Nga viti 2000 deri në vitin 2022, Serbia mori 7.7 miliardë dollarë nga Kina, shumica e të cilave në formën e kredive, sipas organizatës ndërkombëtare AidData. AidData, një laborator kërkimor që gjurmon se si qeveritë shpenzojnë para jashtë kufijve të tyre, publikoi një raport gjithëpërfshirës mbi investimet kineze në të gjithë botën në tetor të këtij viti.
Paratë kineze në Serbi, të analizuara në një raport të veçantë, karakterizohen nga fakti se pjesa më e madhe përbëhet nga kredi për projekte infrastrukturore, miniera dhe energji, shumë prej të cilave jepen me kusht që projektet të përdorin shërbimet ose mallrat e kompanive kineze. Kreditë, me vlerë miliona dollarë, kanë ngritur gjithashtu pyetje nëse Serbia do të jetë në gjendje të shlyejë borxhet e saj.
“Serbia nuk është e mbingarkuar me borxhe ndaj Kinës për sa i përket nivelit të përgjithshëm të borxhit, por shkalla e rritjes së borxhit dhe çështja e përqendrimit të tij midis kreditorëve mund të jetë një shenjë për kujdes”, tha për BBC Nikola Stakić, profesor në Universitetin Singidunum.
Kreditori më i madh i vetëm është Banka Shtetërore Kineze e Eksport-Importit, së cilës Serbia i detyrohet 2.8 miliardë dollarë sipas të dhënave të fundit për shtatorin 2025, që është 45 milionë dollarë më shumë se një vit më parë.
Globalisht, Kina ka dhënë hua më shumë se 2 trilionë dollarë në të gjithë botën midis viteve 2000 dhe 2023, dy herë më shumë se vlerësimet e mëparshme, sipas një raporti nga AidData. Paratë kanë rrjedhur si në vendet e varfra ashtu edhe në ato të pasura, me 200 miliardë dollarë që kanë ardhur në Amerikë nga huadhënësit shtetërorë kinezë.
Një pjesë e madhe e kredive për vendet e pasura është drejtuar drejt mineraleve kryesore dhe industrive të teknologjisë së lartë, duke rritur frikën në Perëndim rreth dominimit kinez në sektorët kryesorë dhe duke i shtyrë disa qeveri të shtrëngojnë rregulloret për të parandaluar hyrjen e parave kineze.
“Për shumë vite, ne supozonim se pothuajse të gjitha paratë kineze po shkonin në vendet në zhvillim. Pra, u habitëm shumë kur zbuluam se qindra miliarda dollarë po shkojnë në vende si SHBA-ja, Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermania, dhe se kjo po ndodh pikërisht para hundëve tona”, tha për BBC-në Brad Parks, drejtor ekzekutiv i AidData.
Në një deklaratë për BBC-në, Brad Parks shpjegoi se kreditë kineze për vendet në zhvillim, një grup që përfshin Serbinë, janë të destinuara kryesisht për projekte infrastrukturore dhe shkojnë në borxhin publik të këtyre vendeve.
“Bankat shtetërore kineze janë financueset kryesore të infrastrukturës publike në transport, energji dhe zhvillim industrial në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Në të kundërt, kreditimi kinez për vendet me të ardhura të larta është më pak i fokusuar në infrastrukturën publike. Në shtetet anëtare më të pasura të BE-së, huadhënësit shtetërorë kinezë ofrojnë kredi për korporatat, financim nga bankat komerciale, linja krediti për degët kineze në Evropë dhe kredi që lehtësojnë investimet kineze jashtë vendit”, thotë ai.
Një ndryshim tjetër është se investimet në Serbi janë më pak të rregulluara sesa në shtetet anëtare të BE-së.
“Kjo mund të shpjegojë pse Serbia është bërë një nga partnerët më të rëndësishëm ekonomikë të Kinës në Ballkanin Perëndimor. Serbia nuk ka të njëjtat kufizime dhe për këtë arsye është thelbësore për kompanitë kineze që duan të operojnë afër, por jo brenda, hapësirës rregullatore të BE-së”, shtoi ai.
Karakteristikat specifike të kredive kineze
Pekini i konsideron detajet e investimeve të tij jashtë shtetit, sa para shpenzon dhe ku, si sekret shtetëror. Në Serbi, marrëveshjet e kredisë miratohen në parlament dhe janë të disponueshme publikisht. Megjithatë, analiza e AidData tregon gjithashtu se shteti kinez ka drejtuar para për kompani që operojnë në Serbi, të tilla si Zijin, pronari kryesor i pellgut të minierave dhe shkrirjes Bor.
Ishte më e vështirë për ne të merrnim të dhëna dhe dokumentacion mbi grantet dhe kreditë kineze për institucionet shtetërore serbe, tha Brad Parks për BBC.
Lidhur me kreditë, analiza pohon se kushtet e huamarrjes së Serbisë ishin më të favorshme sesa kreditë kineze për vende të tjera me të ardhura të ngjashme. Përveç normave më të ulëta të interesit, kreditë kineze kanë edhe karakteristika të tjera në krahasim me kreditë nga Evropa. Kreditë nga Kina janë më fleksibile dhe të arritshme për Serbinë, dhe nuk ka nevojë të kalojë nëpër procedura të ndërlikuara, dokumentacion projekti dhe gjithçka tjetër që kërkojnë bankat evropiane, thotë Stakić. Megjithatë, ana negative është se ka mungesë transparence, thekson ai.
Si dolën paratë kineze?
Që nga viti 2010, fluksi i fondeve kineze në Serbi është rritur. Kulmi ishte në vitin 2019, kur Serbia mori 1.6 miliardë dollarë, përfshirë 1.1 miliardë dollarë kredi për modernizimin e hekurudhës nga Novi Sadi deri në kufirin hungarez. Si pjesë e këtij projekti, u rinovua stacioni hekurudhor i Novi Sadit, ku në vitin 2024 u shemb tenda, duke vrarë 16 persona, gjë që shkaktoi një valë protestash antiqeveritare.
Kontraktori kryesor për këtë punë ishte një konsorcium kompanish kineze, China Railway International (CRIC) dhe China Communications Construction Company (CCCC), ndërsa nënkontraktorët ishin si kinezë ashtu edhe vendas.
Kompanitë e përfshira në këtë projekt morën dhe kryen punën jashtë rregulloreve të brendshme, bazuar në marrëveshje miqësore që janë bazë për korrupsion, sipas njërit prej përfundimeve të një komisioni hetimor joformal që analizoi rindërtimin e stacionit hekurudhor të Novi Sadit.
Megjithatë, “lidhjet miqësore” midis Kinës dhe Serbisë ishin konfirmuar shumë më herët nga dokumentet zyrtare. Në vitin 2009, Serbia nënshkroi një Marrëveshje Ndërqeveritare për Bashkëpunim Ekonomik dhe Teknik në Fushën e Infrastrukturës me Kinën, e cila u bë baza për kontratat pasuese për punë në projekte të mëdha. Kjo marrëveshje u nënshkrua gjatë mbretërimit të koalicionit rreth Partisë Demokratike (tani në opozitë) dhe më vonë u plotësua me shtojca gjatë mbretërimit të Partisë Progresive. Shtojca e dytë, e miratuar në vitin 2013, për shembull, përcakton që programet dhe projektet “nuk i nënshtrohen detyrimit për të publikuar një tender publik për ekzekutimin e punimeve investuese dhe furnizimin me mallra dhe shërbime, përveç nëse specifikohet ndryshe në kontratën tregtare”.
Sa para i ka dhënë Kina Serbisë?
Në fund të fundit, Kina ishte partneri i dytë më i madh i zhvillimit i Serbisë në vitin 2022. Bashkimi Evropian kryeson me 10.3 miliardë euro. Edhe pse pjesa më e madhe e këtyre dhjetë miliardë dollarëve të BE-së përbëhet nga grante, nga të cilat Kina përbën 7.7 miliardë euro, ndihma totale në formë granti arrin në 304 milionë euro.
AidData thekson gjithashtu se donacionet në natyrë nuk janë të lehta për t’u konvertuar në para të gatshme, kështu që vlera e tyre monetare “ndoshta është nënvlerësuar”. Midis donatorëve, dallohet Zijin, i cili ka investuar në arsim, shëndetësi dhe sport, si dhe 730,000 dollarë nga shteti kinez për Universitetin e Novi Sadit, ku ndodhet Instituti Konfuci.
Shumica e kredive, me një total prej 4.5 miliardë dollarësh, po shlyhen, ndërsa nëntë kredi me vlerë 250 milionë dollarë duhet të ishin shlyer deri tani, sipas AidData.
Vlera e kredive që po shlyhen mund të jetë më e lartë sepse AidData nuk ishte në gjendje të gjente të dhëna për disa kredi, thonë ata.
“Politika ndërkombëtare e kreditorëve kinezë në vendet në zhvillim (veçanërisht vendet afrikane dhe aziatike) shoqërohet nga një nivel i lartë i të ashtuquajturit ‘borxh i fshehur’, pra marrëveshje të ndryshme që nuk shfaqen në statistikat zyrtare. Nëse edhe një pjesë e kësaj është e pranishme në Serbi, kjo do të thotë që borxhi publik zyrtar nuk e pasqyron plotësisht situatën aktuale”, thotë Nikola Stakić./“TheGeopost”
