Shkruar nga Federico Rampini
A ekziston ndonjë rrezik, qoftë edhe i largët, që Princi i Kurorës Saudite Mohammed bin Salman (MbS) të pësojë fatin e Shahut të Persisë? Apo që ai të rrëzohet nga një degë rivale e dinastisë mbretërore? Nëse po, në duart e kujt do të përfundonin arsenalet ushtarake që Amerika i furnizon Arabisë Saudite?
Kritikat ndaj Donald Trump për shfajësimin e Mohammed bin Salman për vrasjen e Khashoggi nuk janë të vetmet. Nga një perspektivë historike afatgjatë, ato nuk janë as më të rëndësishmet. Të merresh me një despot që shtyp brutalisht mospajtimin është normale: për shembull, që nga shkrirja e marrëdhënieve Nixon-Mao (1972), marrëdhëniet SHBA-Kinë kanë qenë të mundura vetëm sepse çështja e të drejtave të njeriut është lënë në plan të dytë në krahasim me prioritetet e tjera.
Lidhur me marrëdhëniet me Arabinë Saudite, nga perspektiva amerikane, roli i Riadit në tragjedinë e 11 shtatorit 2001, e cila vrau tre mijë civilë të pafajshëm në tokën amerikane, ishte shumë më i mbushur me pasoja: rrëmbyesit ishin sauditë, ashtu si edhe udhëheqësi dhe drejtori i tyre Osama bin Laden; për dekada, lumenj petrodollarësh nga Riadi kishin financuar xhami dhe medrese fundamentaliste që kishin përhapur urrejtje ndaj Amerikës dhe predikimin e xhihadit në të gjithë botën. As Bush, as Obama dhe as Biden nuk i mbështetën kurrë përpjekjet e ndryshme të të afërmve të viktimave të 11 shtatorit për ta mbajtur Arabinë Saudite përgjegjëse para drejtësisë amerikane.
Në fund të fundit, MbS, pavarësisht se kishte duart e lyera me gjak të Khashoggit, margjinalizoi klerin vehabist, ndërpreu lidhjen midis Riadit dhe fundamentalizmit dhe ndaloi financimin e urrejtjes dhe xhihadit antiamerikan. Për më tepër, kushdo që interesohet për fatin e palestinezëve duhet ta njohë rolin e MbS në bindjen e Trumpit që të distancohet nga Netanyahu në një çështje thelbësore: të drejtën e palestinezëve në Gaza për vetëqeverisje.
Edhe dje, në takimin në Shtëpinë e Bardhë, princi ishte i qartë: Arabia Saudite do t’i bashkohet Marrëveshjeve të Abrahamit, domethënë, do ta njohë zyrtarisht Izraelin, vetëm nëse perspektiva e një shteti palestinez përparon. Megjithatë, një pyetje legjitime është: a është i fortë ndryshimi laik, modernizues dhe i moderuar i MbS-së, apo mund të fshihet nga turbulencat e papritura të brendshme?
Ndër kritikat e bëra pas samitit Trump-MbS, shumë prej tyre kanë të bëjnë me furnizimin me avionë luftarakë-bombardues F-35, të premtuar zyrtarisht, megjithëse të shtyrë për një datë të ardhshme. Disa vërejnë se një ligj i Kongresit kërkon që Shtetet e Bashkuara të sigurojnë që Izraeli të ruajë epërsinë ushtarake në Lindjen e Mesme. Avionët luftarakë F-35 në Riad rrezikojnë ta sjellin Arabinë Saudite më afër nivelit ushtarak të Izraelit, sipas disa ekspertëve. Sot, për mbretërinë saudite, armiku i vërtetë dhe kërcënimi nga i cili duhet të mbrohet është Irani. Por çfarë do të ndodhë nesër?
Kujtesa historike na detyron të kujtojmë se deri në vitin 1979, aleati më i besueshëm i Amerikës në Gjirin Persik ishte Irani i Shahut. Dhe amerikanët e kishin furnizuar Teheranin me armë të teknologjisë së fundit. Pastaj Shahu u rrëzua nga një revolucion islamik dhe i gjithë ai arsenal ushtarak përfundoi në duart e Ajatollah Khomeinit, i cili u betua për luftë të përjetshme kundër Satanit të Madh të Amerikës. A ka ndonjë shans të përsëritet një skenar i ngjashëm në Arabi?
Për ta vendosur MbS-in në kontekst historik, sot propozoj një lexim nga një ekspert i shquar. Autorja fituese e Çmimit Pulitzer, Karen Elliott House, autore e librave të rëndësishëm mbi Arabinë Saudite, u kthye së fundmi në Mbretëri dhe shkroi këtë analizë me rastin e samitit të djeshëm në Shtëpinë e Bardhë.
Kthimi i MbS në Uashington, nga Karen Elliott House
Ai që dikur ishte një saudit i ri, i vrullshëm dhe i paduruar, tani është gati të bëhet një monark i pjekur me një mision. Shumë gjëra kanë ndryshuar që nga vizita e fundit e princit të kurorës shtatë vjet më parë. Në atë kohë, MBS i ri dhe i buzëqeshur u festua ndërsa përshkoi gjashtë qytete për t’u takuar me Presidentin Trump dhe udhëheqësit e Kongresit, si dhe me manjatët e Silicon Valley dhe bosët e Hollywood-it. Pastaj erdhi vrasja e tmerrshme e kolumnistit të Washington Post, Jamal Khashoggi, në konsullatën saudite në Stamboll. Burri që të gjithë donin të takonin u bë njeriu me të cilin askush nuk donte të shihej.
Kjo është një kohë tranzicioni të matur për mbretërinë, ndërsa Vizioni 2030 – projekti ambicioz i modernizimit të princit të kurorës – hyn në dekadën e tij të dytë. Në dekadën e parë, MBS zbatoi projekte zhvillimi në shkallë të gjerë për të diversifikuar ekonominë larg naftës pothuajse si Babagjyshi. Tani buxheti është nën presion nga shumë projekte të shtrenjta, çmimet e ulëta të naftës dhe dështimi për të tërhequr investime në nivelin e dëshiruar. Investimet e huaja direkte në tremujorin e dytë të vitit 2025 u rritën në 25 miliardë dollarë nga viti i kaluar, por mbeten larg objektivit prej 100 miliardë dollarësh të vendosur për vitin 2030. Kështu, projektet e mëdha po shpërndahen me kalimin e kohës, dhe disa sauditë të rinj gjatë vizitës sime u ankuan se vendet e punës me paga më të larta janë gjithnjë e më të vështira për t’u gjetur, duke i detyruar ata të pranojnë pozicione më pak sfiduese dhe me paga më të ulëta.
Performanca arsimore e Arabisë Saudite mbetet pranë fundit të renditjes ndërkombëtare sipas Trendeve në Studimin Ndërkombëtar të Matematikës dhe Shkencës, pavarësisht një dekade përpjekjesh të përkushtuara për të përmirësuar cilësinë e arsimit. Pa shkolla më të mira, Mbretëria nuk mund të tërheqë të huaj të kualifikuar dhe familjet e tyre, as të trajnojë qytetarët e saj për të arritur qëllimet ambicioze të Vizionit 2030, siç është të bëhet lider në teknologjitë e inteligjencës artificiale. Detyra kryesore e Princit të Kurorës është, pra, të mbrojë zbatimin e planit të tij të modernizimit.
Përveç vështirësive të brendshme, kërcënimet ndaj sigurisë rajonale po i zënë gjithnjë e më shumë kohë. Ndihmësit e tij të ngushtë thonë se, gjatë dekadës së fundit, ai ka braktisur sigurinë që shfaqi dikur kur vendosi të ndërhynte ushtarakisht në Jemen, të ndërpresë marrëdhëniet diplomatike me Katarin dhe Libanin dhe të përkeqësojë marrëdhëniet me Turqinë. MBS i ka përmbysur të gjitha këto vendime dhe së fundmi i tha një kreu shteti në vizitë: “Ki durim, nuk mund t’i ndryshosh të gjitha menjëherë. Qesh me veten kur mendoj se si isha.”
Nuk është çudi që princi i kurorës ka mësuar të mendojë më shumë para se të veprojë. Problemet e panumërta me të cilat përballet sot do ta bënin çdo udhëheqës të dyshonte. MbS është distancuar nga lufta në Gaza dhe plani i paqes prej 20 pikash i Trump, duke dërguar në vend të kësaj ministrin e tij të jashtëm për të përfaqësuar mbretërinë në takime të ndryshme paqeje me udhëheqësit arabë. Ministri i jashtëm gjithashtu përfaqësoi vendin në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, ku Arabia Saudite dhe Franca mblodhën mbështetjen e 142 vendeve për një plan për të krijuar një shtet palestinez.
Profili gjithnjë e më i ulët i princit të kurorës në çështjen e Gazës, pasi akuzoi Izraelin për “gjenocid” në vitin 2024, është i kuptueshëm duke pasur parasysh sfidat e tij të brendshme. Të rinjtë sauditë kundërshtojnë çdo njohje të Izraelit dhe sigurisht që nuk do të mirëprisnin trupat saudite të përfshira në një forcë paqeruajtëse në Gaza. Arabia Saudite ka këmbëngulur se nuk do të marrë pjesë në forcën paqeruajtëse dhe as nuk do të paguajë për rindërtimin e Gazës vetëm për ta parë atë të shkatërrohet përsëri: së pari duhet të ketë një zgjidhje me dy shtete. Qeveria izraelite e hedh poshtë këtë ide, ashtu si edhe radikalët palestinezë.
Trump vazhdon ta nxisë MbS-in të njohë Izraelin, dhe parashikon se kjo do të ndodhë deri në fund të vitit. Kjo e vendos princin e kurorës në një pozicion delikat. Por nëse ai arrin të sigurojë një pakt mbrojtës në të cilin Shtetet e Bashkuara premtojnë të mbështesin Arabinë Saudite kundër kërcënimeve rajonale, siç bëri Presidenti Reagan në vitin 1981 gjatë Luftës Iran-Irak, vetëm kjo do ta justifikonte udhëtimin. Një foto në Shtëpinë e Bardhë me Trumpin përforcon staturën e MbS-it në vend. Princi i kurorës dëshiron gjithashtu të blejë avionin luftarak më të sofistikuar të Amerikës, F-35, si pjesë të marrëveshjes së mbrojtjes SHBA-Saudite. Premtimi i Trumpit për investime të mëdha saudite në mbrojtje dhe ekonominë amerikane është një mënyrë efektive për të siguruar bashkëpunimin e tij.
Për më tepër, MBS dëshiron që Shtetet e Bashkuara të miratojnë pasurimin e uraniumit në mbretëri, në mënyrë që Arabia Saudite, e cila mban afërsisht 5% të rezervave botërore të uraniumit, të mund ta përdorë atë në reaktorët bërthamorë që planifikon të ndërtojë dhe t’ua shesë kombeve të tjera. Kompanitë amerikane do të kryenin procesin e pasurimit brenda mbretërisë, duke siguruar që vendi të mos mund ta pasurojë uraniumin në një nivel të përshtatshëm për armë, siç ka bërë Irani.
Për ta komplikuar më tej çështjen, koha po mbaron. 31 dhjetori, ditëlindja e 90-të e Mbretit Salman, po afron. Ai është në gjendje të brishtë shëndetësore dhe thuhet se vuan nga demenca e lehtë. Vëllai i tij, i ndjeri Mbreti Abdullah, vdiq pesë muaj pas ditëlindjes së tij të 90-të në vitin 2015. Mbretëria është në një tranzicion dinastik. MbS, si princ i kurorës, pritet të pasojë të atin. Por disa anëtarë të familjes kanë shprehur kohët e fundit frikën se ndonjë degë “e pakënaqur” e dinastisë ose udhëheqës fetarë të margjinalizuar mund të përpiqen të mbjellin përçarje. “Nëntëdhjetë e pesë përqind prej nesh e duan MbS-in si mbret, por ky është një moment delikat ndërsa presim që kjo të ndodhë”, më tha një princ saudit.
Në këtë periudhë kalimtare nga princi i kurorës në mbret, MbS ka arsye shtesë për të qenë i menduar dhe i kujdesshëm. Është e pamatur të njohësh Izraelin ose të bësh lëshime në Gaza që mbështetësit e tij më të rinj nuk do t’i miratonin. “Do të ketë kohë për këtë më vonë”, thonë ndihmësit e tij. Misioni i princit tani nuk është të mahnisë popullin me vendime spektakolare, por të demonstrojë vendosmërinë e tij për të siguruar që projektet e mëdha të diversifikojnë vërtet ekonominë, të sigurojnë vende pune për afërsisht 63 përqind të sauditëve nën 30 vjeç dhe të zvogëlojnë varësinë e mbretërisë nga nafta. E gjithë kjo duhet të ndodhë ndërsa Ajatollah Ali Khamenei deklaroi muajin e kaluar se Irani dhe aleatët e tij rajonalë “nuk do të tërhiqen” nga përballja me Izraelin. Rreziku që Irani mund të synojë naftën saudite ose projektet e mëdha të zhvillimit të MbS është duke u rritur. Kjo është një arsye tjetër për të forcuar marrëdhënien e mbretërisë me patronin e saj amerikan. /Përshtatur nga “Corriere Della Sera”
