Studiuesit iranianë udhëtonin me pasaporta diplomatike…
Të paktën deri në fund të vitit 2024, shkencëtarët bërthamorë iranianë dhe teknikët rusë të lidhur me Ministrinë e Mbrojtjes Ruse, ekspertë bërthamorë, kishin kontakte dhe shkëmbenin informacione që, sipas Shteteve të Bashkuara, synonin t’i ofronin Teheranit teknologji potencialisht të dobishme për zhvillimin e armëve bërthamore, zbulon ‘Financial Times’, e cila ka siguruar dokumente të klasifikuara.
-Takimi sekret
Midis 7 dhe 11 nëntorit, një grup inxhinierësh dhe fizikanësh nga Organizata e Inovacionit dhe Kërkimit Mbrojtës (SPND) e Iranit udhëtuan për në Shën Petersburg për t’u takuar me zyrtarë rusë dhe ekspertë nga Laser Systems, një kompani nën sanksionet e SHBA-së që zhvillon sisteme për përdorim civil dhe ushtarak, me lidhje me ushtrinë ruse. Studiuesit iranianë udhëtonin me pasaporta diplomatike.
‘Financial Times’ foli me një ish-analist të CIA-s, Jim Lamson, një studiues në Qendrën James Martin për Studime të Mospërhapjes, i cili tha se iranianët po kërkonin “teknologji lazeri dhe ekspertizë që mund t’i ndihmonte ata të validonin një dizajn të armëve bërthamore pa kryer një provë shpërthyese”. Ky nuk është takimi i parë i këtij lloji: në gusht, gazeta City raportoi një udhëtim sekret të teknikëve iranianë në Rusi, me sa duket me të njëjtin objektiv.
-Bashkëpunimi me Moskën
Teherani gjithmonë e ka përsëritur qëllimin e tij për të përdorur industrinë bërthamore vetëm për qëllime civile dhe se pasurimi i uraniumit është i nevojshëm për kërkimin dhe zhvillimin e drogës. Rusia, e cila ndihmoi Iranin të ndërtonte reaktorin bërthamor civil në Bushehr, gjithmonë ka qenë kundër që Irani të ketë një armë bërthamore, por sipas studiueses së Carnegie, Nicole Grajewski, takimet demonstrojnë një kërcim të madh në bashkëpunimin bërthamor midis dy vendeve.
Në qershor, izraelitët dhe amerikanët bombarduan vende kyçe në programin bërthamor të Iranit, por megjithëse Trump pretendon se është “zhdukur”, agjencitë e inteligjencës dhe vetë Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) konfirmojnë se programi nuk u anulua, por u vonua dhe se rezervat e uraniumit të Teheranit të pasuruara në 60% (pak nën 90% të kërkuar për një armë bërthamore) nuk janë shkatërruar.
-Rreziku i një konflikti të ri
Shkurt, Lufta 12-ditore nuk ka mbaruar dhe shumë analistë janë të bindur se një raund tjetër përleshjesh ushtarake midis Izraelit dhe Iranit është vetëm çështje kur, jo nëse. Tensionet mbeten të larta edhe në frontin e diplomacisë bërthamore. Në tetor, evropianët kërkuan që OKB të rivendoste sanksionet ndaj Iranit, pas skadimit të marrëveshjes dhjetëvjeçare të nënshkruar në vitin 2015, dhe Bordi i Guvernatorëve të IAEA-së po përgatitet të diskutojë një mocion të ri mosmiratimi mbi programin bërthamor të Iranit.
-IAEA në errësirë
Drejtori i IAEA-së, Rafael Grossi, i ka kërkuar përsëri Iranit të lejojë inspektimet e vendeve të sulmuara në qershor, një kërkesë e refuzuar nga Ministri i Jashtëm iranian Abbas Araghchi, i cili po negocionte me amerikanët për çështjet bërthamore në kohën kur filloi sulmi izraelit.
“Ne bashkëpunojmë vetëm për objektet bërthamore që nuk u goditën, në përputhje me rregulloret e IAEA-së”, deklaroi ai.
Teherani është i kujdesshëm, por situata ekonomike e vendit është katastrofike dhe sanksionet kanë përkeqësuar një situatë tashmë të zymtë. Negocimi mund të jetë shansi i vetëm i Republikës Islamike për të shmangur protestat e brendshme dhe një përplasje të re ushtarake me Izraelin.
Kamal Kharrazi, kreu i Këshillit Strategjik të Iranit për Marrëdhëniet me Jashtë dhe këshilltar i Udhëheqësit Suprem Ajatollah Ali Khamenei, tha se Irani është i gatshëm të rifillojë negociatat me Trump, por vetëm nëse ato bazohen në “barazi dhe respekt të ndërsjellë”.
Përpara Luftës 12-Ditore, Trump kishte vendosur ndalimin e pasurimit të uraniumit si kusht për një marrëveshje; Teherani e kundërshtoi atë, duke pretenduar se ishte e drejta e tij. Tani marrëveshja me sauditët mund ta ndryshojë ekuacionin. Uashingtoni ka rënë dakord të ndihmojë në zhvillimin e programit bërthamor civil të Riadit, por me një kusht: asnjë pasurim uraniumi në tokën saudite.
