Shkruar nga Janan Ganesh – FInancial Times
Mungesa e metaleve të rralla është vetëm një mënyrë se si natyra e dëmton kontinentin…
Sipas Shërbimit Gjeologjik të SHBA-së, rezervat e njohura të metaleve të rralla të tokës në Kinë janë më shumë se dyfishi i vendit tjetër më me fat, që është Brazili. Asnjë komb në Evropën demokratike nuk bën pjesë në 10 vendet e para. (Grenlanda, një territor i largët dhe autonom i Danimarkës, është i teti.) Ndërsa metalet e rralla përdoren në motorët e avionëve dhe në të gjitha llojet e elektronikës së konsumit, Kina mund t’i shtrydhë vendet e tjera, deri në atë masë sa të kufizojë përdorimin përfundimtar të një dërgese të caktuar.
Edhe Donald Trump, i cili kishte shpresuar ta detyronte Kinën të nënshtrohej deri tani, duhet të përballet me domosdoshmërinë e saj në zinxhirët e furnizimit. Shikoni kujdesin e tij ndaj Japonisë dhe Australisë së pasur me burime, por jo ndaj Evropës, ku metalet e rralla të tokës janë përtej të rrallave.
Situata nuk është shumë më e mirë në çështjet e energjisë. Në fund të vitit 2020, Evropa kishte 1.7 përqind të rezervave të provuara të gazit natyror në botë. Kina kishte 4.5 përqind, SHBA-të pak më shumë, Rusia 20 përqind dhe Lindja e Mesme 40. Çuditërisht, Evropa ka kosto të larta energjie, veçanërisht ajo e Britanisë mund të pengojë ambiciet e saj për inteligjencën artificiale, dhe Rusia ka qenë në gjendje t’i rezistojë sanksioneve perëndimore që kur sulmoi Ukrainën. Ngjarjet botërore varen nga vendndodhja e mbetjeve të planktonit të fosilizuar nga miliona vjet më parë.
Kishte një kohë, në gjysmën e shekullit a më shumë midis krizave të OPEC-ut dhe luftës në Ukrainë, kur ishte e mundur të harrohej gjeografia. Një vend mund të ishte shumë i ngjashëm me një tjetër, nëse do të kishte njohuri të mjaftueshme. Singapori dhe Dubai ishin modele se si të lulëzosh pa avantazhe natyrore. (Ky i fundit nuk është, dhe disi kjo ende duhet thënë, një petroekonomi.) Ashtu siç piktura moderne kishte evoluar drejt një “sheshtësie” gjithnjë e më të madhe, siç sugjeroi kritiku dhe adhuruesi i Jackson Pollock, Clement Greenberg, ashtu bëri edhe bota, në një rast të jetës që imitonte artin.
Sigurisht, edhe në atë kohë, entuziazmi post-gjeografik injoroi disa fakte të çuditshme. Të kesh një vijë bregdetare dhe për rrjedhojë një port të mundshëm është një avantazh natyror. Cilat vende vërtet të pafavorizuara në Tokë, siç është Çadi pa dalje në det dhe i shkretëtirë, po shkonin mirë? Pak. Por u desh lufta në Ukrainë për të shkatërruar plotësisht iluzionin e një bote të sheshtë. Në një dekadë që e ka rikthyer “gjeo”-në në gjeopolitikë, Evropa dallohet si një vend i lënë pas dore nga natyra, jo vetëm krahasuar me superfuqitë, por edhe me vende si Kanadaja. Edhe përveç burimeve të pakta të kontinentit, ekziston afërsia e saj me vende problematike si Saheli dhe Lindja e Mesme. Dhe mos harroni vetë Rrafshin Evropian. Mungesa e barrierave gjeografike ndaj pushtimit ka ushqyer paranojë nacionaliste nga Prusia në Rusi.
Në këtë pikë, është zakon të qeshësh me ata liberalë dhe shpresat e tyre naive për një planet të pandërprerë. Megjithatë, siç mbaj mend, turma që mendonte se gjeografia ka vdekur shpesh ishte konservatore, të paktën në Britani. Nuk ka pasur kurrë një deklaratë më të madhe besimi në një botë të sheshtë sesa të heqësh dorë nga blloku yt rajonal për t’u bërë “global”, me ndjenjën se teknologjia ka zhdukur distancën.
Epo, ndërsa Brexit vazhdon të kënaqë jo më shumë se një të tretën e votuesve, dhe qeveria laburiste i afrohet gjithnjë e më shumë BE-së, diçka duhet të fillojë të kuptojë njerëzit. Britania, për mirë a për keq, është evropiane. Nuk është vetëm se të ardhurat e saj për frymë janë shumë më afër atyre të BE-së sesa atyre të SHBA-së. Apo se pritjet britanike për shtetin e mirëqenies janë më shumë gjermanike sesa amerikane, siç zbulon çdo qeveri që përpiqet ta reduktojë atë.
Mbi të gjitha, Britania ka sfida gjeografike dhe kështu është edhe pjesa më e madhe e Evropës. Edhe Norvegjia e pasur me naftë ka një kufi tokësor rus me të cilin duhet të përballet. Dhimbjet e kokës britanike janë dhimbje koke franceze, jo anglosferike, për arsye që janë të qarta për këdo që ka një hartë. Kur të vijë dhjetëvjetori i referendumit verën e ardhshme, do t’u duhet shpjeguar njerëzve që ishin fëmijë në atë kohë se burrat dhe gratë e rritur mendonin se mund t’i shpëtonim evropianitetit themelor të situatës sonë përmes marrëveshjeve tregtare me Australinë dhe duke thënë shumë “pukanerë”.
Kur Trump të zhvillojë takimin e tij të shumëpritur me Xi Jinping këtë javë, Evropa do t’i ngjajë një fëmije që shikon lart dy prindër që grinden për kokën e saj. Brezat e njëpasnjëshëm të udhëheqësve evropianë meritojnë të gjitha kritikat në botë për faktin që e lanë kontinentin të bëhej vasali i ndrojtur që është sot. Neglizhenca ushtarake, preferenca për një “treg social” mbi rritjen me çdo kusht: këto ishin gabime për jetë a vdekje, të bëra me vetëkënaqësi.
Vetëm një gjë mund të thuhet për zbutjen. Faktet gjeografike ishin dhe janë kundër Evropës. Shpërndarja e pabarabartë e burimeve të caktuara në botë do të tregonte me kalimin e kohës. Vendime më të mira do ta kishin zbutur problemin (Britania dhe Gjermania duhet të kishin kopjuar përqafimin francez të energjisë bërthamore, për shembull), por vetëm deri në një farë mase. Në fund të fundit, edhe nëse elementi njerëzor do të kishte qenë i klasit të parë, terroiri ishte i zymtë.
