Shkruar nga Esad Širbegovic – “Al Jazeera”
Vendimi i SHBA-së për të hequr sanksionet ndaj udhëheqësit serb të Bosnjës i lejoi Rusisë të konsolidonte ndikimin e saj në Bosnjë dhe e la Serbinë jashtë loje, pikërisht ndërsa ajo po i afrohej Perëndimit…
Në një përmbysje të habitshme gjeopolitike, më 29 tetor, Shtetet e Bashkuara hoqën papritur sanksionet ndaj udhëheqësit serb të Bosnjës, Milorad Dodik, një aleat i njohur i Kremlinit. Vendimi, i cili bie ndesh me vite të tëra të politikës amerikane, përkon në mënyrë intriguese me fillimin e marrëdhënieve të drejtpërdrejta midis Rusisë dhe entitetit serb të Bosnjës, Republika Srpska.
Rusët, të cilët prej kohësh e kishin trajtuar Beogradin si autoritetin e vetëm që përfaqësonte të gjithë serbët në të gjithë rajonin, kohët e fundit e kanë dëmtuar seriozisht autoritetin e Serbisë, duke e njohur Dodikun si përfaqësuesin e ligjshëm të popullsisë serbe të Bosnjës.
Lëvizja e papritur e administratës Trump për të hequr sanksionet ndaj Dodikut, në një kohë kur ai po ndërton një marrëdhënie strategjike me Moskën, sinjalizon një pazar të madh të mundshëm midis fuqive botërore, duke ngritur pyetje alarmuese rreth asaj që fitoi Uashingtoni në këmbim të dhënies në mënyrë efektive të gjysmës së Bosnjës në sferën e ndikimit të Rusisë.
Përmbysja e pashpjegueshme
SHBA-të i hoqën në mënyrë të papritur sanksionet Dodikut dhe rrjetit të tij. Kjo ishte një përmbysje e papritur dhe e pashpjegueshme e një politike të gjatë. Për vite me radhë, SHBA-të e kanë shënjestruar atë për përpjekjen për të destabilizuar Bosnjën, për mohimin e gjenocidit dhe për nxitjen e shkëputjes. Heqja e tij nga lista e sanksioneve duket se i jep një bekim mohimit të gjenocidit boshnjak dhe krijon një rrugë të qartë për shpërbërjen e Bosnjës. Ky veprim krijon një paradoks të dukshëm në politikën e jashtme të SHBA-së.
Dodik është një nga aleatët më të hapur të Kremlinit në Evropë, duke festuar hapur lidhjet e tij me Moskën dhe duke mbrojtur interesat ruse. Megjithatë, SHBA-të mbajnë sanksione të forta ndaj shumë personave dhe subjekteve të tjera për lidhje shumë më të dobëta me Rusinë.
Vendimi hutues për të hequr sanksionet ndaj tij, nxjerr në pah një mospërputhje shqetësuese në qasjen e Uashingtonit ndaj Rusisë, një mospërputhje që minon besueshmërinë e regjimit të saj më të gjerë të sanksioneve.
Citimi i lobimit të suksesshëm nga Dodik si arsye për këtë përmbysje është një justifikim i dobët dhe jo bindës. Sipas vlerësimeve, përpjekjet e lobimit të Dodik në SHBA janë rritur në dy ose tre herë më shumë se shifra prej 30 milionë dollarësh e konfirmuar për vitin 2017. Megjithatë, shkalla e shpenzimeve të tij është ende një shifër e vogël krahasuar me shumat e mëdha të përdorura nga kombe dhe grupe interesi të tjera që vazhdimisht dështojnë të arrijnë fitore të tilla diplomatike spektakolare.
Një tjetër teori për ndryshimin e politikës amerikane përfshin pasurinë minerale të Bosnjës, konkretisht litiumin. Kjo vjen pas një deklarate të 21 majit 2025 nga Dodik, i cili i ofroi publikisht SHBA-së burimet minerale të entitetit serb të Bosnjës në këmbim të njohjes së sovranitetit të Republikës Srpska.
Megjithatë, kjo teori përmban një të metë logjike: nëse interesi kryesor i SHBA-së do të ishte litiumi, mbajtja e sanksioneve do të siguronte kontroll më të drejtpërdrejtë mbi burimet pa pasur nevojë t’i jepej Dodikut asgjë. Pamjaftueshmëria e këtij shpjegimi sugjeron fuqimisht se janë në veprim llogaritje gjeopolitike më të thella dhe të pazbuluara, duke ngritur pyetje alarmuese në lidhje me çmimin e vërtetë të kësaj tërheqjeje të papritur të SHBA-së.
Moska dominon Serbinë
Prej një kohe të gjatë, Serbia është larguar nga Rusia dhe është afruar drejt Perëndimit. Më 29 gusht 2024, Presidenti serb Aleksandar Vuçiç njoftoi një marrëveshje prej 3 miliardë dollarësh me Francën për të blerë 12 avionë luftarakë Rafale, duke sinjalizuar zhvendosjen e Beogradit drejt aleancave perëndimore të sigurisë.
Në një konferencë të përbashkët për shtyp, Presidenti francez Emmanuel Macron e vlerësoi marrëveshjen si “historike”, duke lavdëruar “kurajën strategjike” të Serbisë dhe duke riafirmuar të ardhmen e saj evropiane. Kjo nuk kaloi pa u vënë re në Moskë. Në maj 2025, Rusia akuzoi Serbinë se i kishte goditur Moskës pas shpine për shitjen e armëve Ukrainës. Për më tepër, në korrik, Kremlini e dënoi Beogradin për shqyrtimin e bashkimit me sanksionet perëndimore kundër Rusisë.
Një ditë para se të hiqeshin sanksionet ndaj tij, në vend që të joshte Uashingtonin, Dodik ishte në Minsk duke u përqafuar me Ministrin e Jashtëm rus Sergej Lavrov. Duke u takuar me Dodikun një ditë para se të hiqeshin sanksionet e SHBA-së ndaj tij, Moska shpalli një strategji të re ballkanike që qëllimisht e linte mënjanë Serbinë.
Në shtator, ministri i Jashtëm rus e përshkroi Dodikun si “presidentin e zgjedhur legjitimisht” të entitetit boshnjak Republika Srpska. Por tani, faqja zyrtare e internetit e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë e përshkruan Dodikun si “udhëheqësin e serbëve të Bosnjës në Bosnjë dhe Hercegovinë”. Ky përcaktim i ri shërben për qëllime të shumëfishta strategjike dhe shënon një ndryshim të qartë gjeopolitik.
Së pari, ajo minon sovranitetin e Bosnjës duke pohuar një mandat kombëtar dhe jo thjesht rajonal për autoritetin e Dodikut.
Së dyti, kjo sfidon drejtpërdrejt ambicien e Serbisë, të mishëruar në konceptin e ‘Srpski’ (Bota Serbe), për të vepruar si mbrojtësi qendror i të gjithë serbëve, duke pohuar në vend të kësaj pretendimin e Rusisë për të qenë arbitri përfundimtar i çështjeve politike serbe. Srpski svet i Beogradit pasqyron doktrinën “Ruski” (Bota Ruse) të Kremlinit, ku të dyja synojnë të bashkojnë të afërmit etnikë dhe gjuhësorë nën një identitet kulturor transnacional. Në fund të fundit, këto ideologji shërbejnë për të zgjeruar ndikimin politik dhe për të justifikuar ndërhyrjen në shtetet fqinje nën pretekstin e mbrojtjes së diasporave të tyre.
Sinjali më i fuqishëm i këtij ndryshimi erdhi nga vetë Dodiku. Ai e shpërfilli publikisht Vuçiçin duke deklaruar hapur se Beogradi nuk do të kishte asnjë zë në Republikën Srpska. Vuçiç u përgjigj duke përmendur fyerjen: “Mbrëmë, pashë që në Banja Luka thanë se askush nga Beogradi nuk do t’u japë urdhra”.
Për vite me radhë, Serbia e ka pozicionuar veten si kujdestarja atërore e të gjithë serbëve, me Republikën Srpska që vepron fort brenda orbitës së saj politike. Deklarata e Dodikut e shkatërroi këtë dinamikë, duke njoftuar se entiteti me shumicë serbe tani i përgjigjet një mbrojtësi tjetër.
Lëvizja e Moskës i ka ndarë publikisht Dodikun dhe Vuçiçin, duke dobësuar pushtetin e Serbisë. Kjo tregon se Rusia tani do të merret drejtpërdrejt me separatistët boshnjakë, duke injoruar qeverinë serbe. Për Vuçiçin, i cili përpiqet të mbajë lidhje si me Evropën ashtu edhe me Rusinë, ky është skenari më i keq. Kjo vërteton se ndikimi i tij nuk është më i nevojshëm dhe se Rusia tani po punon përmes Banja Lukës në vend të Beogradit, duke e zvogëluar ndjeshëm rëndësinë e Serbisë.
Loja e pushtetit e Moskës: Aneksimi i zemrës së sëmurë të Evropës
Vendimi i SHBA-së për të hequr sanksionet i ka lejuar në mënyrë efektive Moskës ta marrë Republikën Serbe si një territor të ri rus. Epoka e ndikimit indirekt ka mbaruar; entiteti boshnjak tani po qeveriset drejtpërdrejt nga Kremlini, duke ndryshuar rrënjësisht ekuilibrin e pushtetit në Evropë.
Një gjurmë ushtarake ruse në Ballkan po zgjerohet gjithashtu. Ndërsa Rusia mban baza jozyrtare në Serbi, tani ka të ngjarë të krijojë një të tillë edhe në Banja Luka, kryeqytetin de facto të entitetit serb të Bosnjës.
Bosnja, e vendosur në zemër të Evropës, ka formën e një zemre. Për 30 vjet, Bashkimi Evropian pati mundësinë të shëronte zemrën e sëmurë të Evropës. BE-ja dështoi sepse, në thelbin e saj, është e prekur nga racizmi i rrënjosur thellë: islamofobia dhe rusofobia. Çmimi për këtë urrejtje tani është i qartë. Gjysma e zemrës së Evropës, gjysma e Bosnjës, është bërë në mënyrë efektive një territor i ri rus, një territor nga i cili lëshimi i raketave do të ishte shumë më efikas sesa nga Kaliningradi.
Fusha globale e shahut: Një mirëkuptim i heshtur SHBA-Rusi?
Heqja e papritur e sanksioneve amerikane ndaj Dodikut, e ndjekur menjëherë nga përqafimi i tij strategjik me Lavrovin, kuptohet më së miri jo si një dështim i politikës amerikane, por si një lëvizje e llogaritur në tabelën globale të shahut. Gjurmët mjeshtërore të Lavrovit ishin fuqizimi publik i Dodikut në kurriz të drejtpërdrejtë të Beogradit, një sinjal i qartë për Serbinë se roli i saj historik si mbrojtësi kryesor i serbëve të Bosnjës ka mbaruar. Në këtë rreshtim të ri, Moska demonstron se mban çelësin e pushtetit në entitetin boshnjak Republika Srpska, duke i kujtuar me forcë Serbisë se kush i komandon vërtet besnikërinë e të ashtuquajturve të saj.
