Kartat po përzihen në një mënyrë të pazakontë edhe në një rajon që ka qenë gjithmonë një vatër shkrirjeje kulturash dhe fesh, duke krijuar rreziqe të reja…
Rendi botëror po dridhet. Ekuilibrat gjeopolitikë të vendosur në vitin 1945 dhe të rikalibruar në vitin 1990 janë në rrezik. “I madh është konfuzioni nën qiell”, dhe ky çrregullim po i trondit veçanërisht kufijtë e Evropës. Kufijtë lindorë, të cilët fillojnë në Ukrainë, kalojnë Moldavinë dhe arrijnë në Kaukaz. Dhe pastaj bregun jugor, atë Mesdhe më të gjerë që shtrihet nga bota arabe deri në Sahel. Por edhe Ballkanin, atë zonë kufitare në zemër të kontinentit tonë, ku Evropa Qendrore, bota ruse dhe bota turko-lindore e mesme janë ndërthurur për shekuj me radhë, duke krijuar një përzierje identitetesh aq të dendura dhe të ndërthurura sa zëvendësimi i vetëm njërit prej tyre do të shkaktonte kaos global.
Në këtë kazan shkrirjeje që është Ballkani, letrat po përzihen në mënyra të pazakonta, duke krijuar si rreziqe të reja, ashtu edhe hapje të papritura për demokracinë.
Elementi i parë që bie në sy është vitaliteti i forcave demokratike të rajonit. Që nga nëntori i kaluar, Serbia është kapluar nga lëvizja e saj “1968”. Lëvizja studentore, e nxitur nga shembja tragjike e një stacioni autobusësh në Universitetin e Novi Sadit, është rritur në përmasa gjigante, duke sfiduar hapur regjimin autoritar të Aleksandar Vuçiçit.
Zgjedhjet demokratike, lufta kundër korrupsionit dhe sundimi i ligjit janë kërkesat kryesore të lëvizjes, e cila ka gjetur mbështetje në universitetet e vendit. Ky rizgjim spontan, në një vend historikisht rezistent ndaj demokratizimit dhe ende i ndikuar nga nacionalizmi etnik, tregon se spiralja aktuale autoritare që prek botën nuk është e pashmangshme. Forca e mobilizimit serb është një sinjal i fuqishëm për opinionin publik global.
Një pikë e dytë e rëndësishme ka të bëjë me vështirësitë që po has Rusia në planin e saj për të destabilizuar rajonin. Dobësimi i regjimit serb, i cili kultivon lidhje të forta me Moskën, kufizon gjithashtu aftësinë e Rusisë për të ushtruar ndikim në Ballkan. Në Bosnjë dhe Hercegovinë, për shembull, kriza kushtetuese e shkaktuar nga planet separatiste të serbëve të Bosnjës, të udhëhequr nga Presidenti Milorad Dodik, ka ekspozuar kufijtë e mbështetjes ruse. Mbështetja e Moskës nuk e ka penguar Dodikun të margjinalizohet politikisht, duke zbuluar paaftësinë e Moskës për të konsoliduar ndikimin e saj.
Kjo dobësi ruse dhe forca e lëvizjeve demokratike ofrojnë një shkëndijë shprese për të ardhmen e rajonit, duke zvogëluar shqetësimet, të forta disa vite më parë, se konflikti ukrainas mund të përhapej në Ballkan.
Megjithatë, mbeten shumë pasiguri. Spontaniteti i lëvizjeve demokratike është një shpatë me dy tehe: paparashikueshmëria e tyre mund të habisë regjimet dhe institucionet, por në të njëjtën kohë, i bën ato të prekshme. Pa një strategji të qartë dhe mbështetjen institucionale që aktualisht mungon, këto lëvizje rrezikojnë të ngecin, duke u lejuar autokratëve të ruajnë pushtetin në planin afatgjatë.
Për më tepër, ndryshimi konfuz i Trump reflektohet edhe në Ballkan, ku Shtetet e Bashkuara, historikisht mbështetëse të forcave demokratike dhe kundër nacionalizmit, po e zvogëlojnë angazhimin e tyre. Vendimi i administratës Trump për të mbyllur programet që mbështesin forcat demokratike ka pasur tashmë efekte të prekshme, ndërsa ndikimi rus është i privuar nga kundërpesha e tij e rëndësishme amerikane.
Në këtë skenar, perspektiva evropiane bëhet përsëri thelbësore, veçanërisht me zgjerimin e planifikuar të Bashkimit Evropian drejt Ballkanit. Megjithatë, për të rigjallëruar këtë proces, kuptimi i tij duhet të ripërtërihet. Një zgjerim i Bashkimit Evropian duhet ta vendosë çështjen e demokracisë në Ballkan në thelbin e tij, për t’u ofruar mbështetje forcave që aktualisht luftojnë për transformim të vërtetë. Në këtë mënyrë, Bashkimi Evropian mund të mbushë boshllëkun e lënë nga Shtetet e Bashkuara, duke mbajtur një dialog jo vetëm me forcat liberale në rajon, por edhe me ata aktorë demokratikë dhe internacionalistë në Uashington të cilët, edhe në Uashington, refuzojnë të pranojnë braktisjen e rajonit në duart e forcave autoritare.
Bashkimi Evropian duhet gjithashtu të përballet me Rusinë me vendosmëri, duke i shtyrë regjimet serbe dhe serbo-boshnjake që të sqarojnë përfundimisht marrëdhëniet e tyre me Moskën. Pa ndërhyrje të qartë evropiane, shenjat pozitive që po shfaqen në rajon mund të zhduken dhe situata aktuale mund të përkeqësohet me shpejtësi. Shpresat e sotme do të zëvendësohen kështu nga kaosi i së nesërmes./Përshtati “Pamfleti” nga “Linkiesta”
